İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığının 20.11.2018 tarih ve 916 sayılı yazısına konu ULUSAL 1 logosuyla yayın yapan medya hizmet sağlayıcı kuruluşta 30.10.2018 tarihinde saat 16:00’de yayınlanan “Nasıl Yani” isimli program yayınına ilişkin uzman raporu ile video görüntülerinin incelenmesi ve değerlendirilmesiyle yapılan görüşmeler sonucunda;

Anılan programda;  program sunucusunun "...Zorla anlamadıkları Arapça bir şeyleri kakalamaya çalışıyorsunuz." ve "..Korkuyorlar, korkuyorlar Sayın Karaveli. ...Laiklikten, çağdaşlıktan korkuyorlar. Kafalara fes, göbeğe kadar sakal, kadınları sıkma baş yapıp, kapatıp iyice kendi istedikleri bir düzeni kurmak istiyorlar. Eşlerine bakın hepsinin. .." şeklinde ifadeleri sebebiyle, 6112 sayılı Kanun'un 8'inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin ihlal edildiğine oy çokluğu ile karar verilmiştir.

“İfade özgürlüğü; çoğulcu ve anayasal demokrasilerin temel taşlarındandır. Farklı tanımlara yer verilmekle birlikte genel kabule göre, ifade özgürlüğü; insanın serbestçe haber, bilgi ve başkalarının fikirlerine ulaşabilmesi, edindiği fikir ve kanaatlerden dolayı kınanmaması ve bunları tek başına veya başkalarıyla birlikte meşru yöntemlerle dışa vurabilme imkan ve serbestisidir. İfade özgürlüğü, sadece “düşünce ve kanaat sahibi olmayı” değil, “düşünce ve kanaatlere ulaşma” ve “düşünce ve kanaatleri açıklama, yayma” özgürlüklerini de kapsamaktadır. Ayrıca ifade tarzları, biçimleri ve araçları da bu özgürlük kapsamında değerlendirilmektedir.

Nitekim Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın (Anayasa) “Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti” başlıklı 26. maddesinde; “Herkes düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar...” şeklindeki düzenleme, Anayasa'nın 28. maddesinin birinci fıkrasında “basının hür olduğu ve sansür edilemeyeceği”,  üçüncü fıkrasında “basın ve haber alma özgürlüğü bakımından devletin pozitif yükümlülüklerinin bulunduğu”, dördüncü fıkrasında da “basın özgürlüğünün sınırlandırılmasında Anayasa'nın 26 ve 27. maddeleri hükümlerinin uygulanacağı” hükümleri ile ifade özgürlüğü anayasal güvence altına alınmıştır.

Bunu dışında,  Anayasa'nın 90. maddesinin son fıkrası; usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmaların kanun hükmünde olduğu, bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamayacağı, temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümlerinin esas alınacağı hükmünü içermektedir. Bu nedenle iç hukukumuz açısından, Türkiye'nin taraf olduğu 4 Kasım 1950 tarihli İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme ‘de (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi-AİHS) ifade özgürlüğünün nasıl düzenlendiği ve AİHS'nin esas uygulayıcısı ve içtihat mercii olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) ifade özgürlüğüne yaklaşımı önem kazanmaktadır.

AİHS'nin “İfade özgürlüğü” başlıklı 10. maddesinin 1. fıkrasına göre; “Herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, kanaat özgürlüğü ile kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir alma ve verme özgürlüğünü de içerir”.

AİHM’ye göre ifade özgürlüğü, demokratik bir toplumun en önemli temellerinden olup, toplumsal ilerlemenin ve her kişinin gelişiminin başlıca koşullarından birini teşkil etmektedir. AİHS'nin 10. maddesinin 2. fıkrası saklı kalmak koşuluyla, ifade özgürlüğü, yalnızca iyi karşılanan ya da zararsız veya önemsiz olduğu düşünülen değil, aynı zamanda kırıcı, hoş karşılanmayan ya da kaygı uyandıran “bilgiler” ya da “düşünceler” için de geçerlidir. Çoğulculuk, hoşgörü ve açık fikirlilik bunu gerektirir ve bunlar olmaksızın “demokratik bir toplum” olamaz. (Handyside/Birleşik Krallık, 5493/72, 07.12.1976). 

İfade özgürlüğü, özellikle kurulu düzene ters düşen, şoke eden ya da meydan okuyan fikirlerin korunması açısından önemlidir (Women On Waves ve diğerleri/Portekiz, 31276/05, 03.02.2009). AİHM, birçok kararında, AİHS'nin 10. maddesinin sadece ifade edilen düşünce veya bilginin esasını değil, aynı zamanda bunların aktarılma biçimlerini de güvence altına aldığını belirtmiştir. Bu anlamda, AİHS'de özel olarak düzenlenmeyen basın özgürlüğü, AİHS'nin 10. maddesinde yer alan ifade özgürlüğü içerisinde ele alınmıştır.

Yukarıdaki AİHM kararlarına paralel olarak birçok Yargıtay emsal kararlarında ifade ve basın özgürlüğüne ilişkin AİHS’in 10. Maddesi bağlamında şu ifadelere yer verilmiştir;

 “...Sözleşme’nin 10/1. fıkrasında güvence altına alınan ifade özgürlüğünün, demokratik toplumun ana temellerinden birini ve yine bu toplumun gelişmesi ve her bireyin kendini geliştirmesi için esaslı şartlarından birini oluşturduğunu hatırlatarak ifade özgürlüğünün, Sözleşme’nin 10/2. fıkrasının sınırları içinde, sadece lehte olan veya muhalif sayılmayan veya ilgilenmeye değmez görülen "haber" veya "fikirler" için değil, ama aynı zamanda muhalif olan, çarpıcı gelen veya rahatsız eden haberler veya fikirler için de uygulandığını, bunun, çoğulculuğun, hoşgörünün ve açık fikirliliğin gerekleri olduğunu, bunlar olmaksızın "demokratik toplum" olamayacağını ...” belirtmiştir.”

İfade özgürlüğü ve bu bağlamda basın özgürlüğünün asıl, sınırlamanın ise istisna olduğu unutulmamalıdır. Sınırlamanın kanuni olması, meşru amaca dayanması ve demokratik toplumda gerekli ve orantılı olması da gözetilmelidir.

Basın özgürlüğü, bir yönüyle halkı ilgilendiren haber ve görüşleri iletme özgürlüğüdür, diğer yönüyle ise bu özgürlük, halkın bu bilgi ve görüşleri alma hakkıdır. Bu şekilde basın kamuoyunun bilgi edinme hakkı bakımından birincil derecede önemi bulunan “halkın gözcülüğü” ya da “bekçisi” görevini yapabilir. Bu görevini yerine getirmek için basına bir kısım haklar da tanınmıştır. Bunlar; bilgi edinme, yayma, eleştirme, yorumlama ve eser yaratma haklarıdır. Böylece basına, ifade özgürlüğünü kullananlar arasında ayrıcalıklı bir statü verilmiştir.

Somut olayda, bahsi geçen gün ve tarihte ULUSAL 1’de yayınlanan “Nasıl Yani” programında ilkokullarda okunan “Andımız”a ilişkin Danıştay’ın vermiş olduğu “İptal” kararı merkeze alınmış ve bunun üzerinden siyasal içerikli bir söz programı gerçekleştirilmiştir. Danıştay’ın bu kararına karşı çıkan ve Danıştay önünde eylem yapan Özgür-Der isimli dernek ve başkanının söz ve eylemleri eleştirilmiştir. Bu bağlamda R.K. isimli şahsın “Kemalist anlayışın Amentüsü sayılabilecek bir metni her sabah bütün çocuklara zorla okutmanın dayatma ve zulüm olduğu” ifadelerine karşılık ihlale konu olduğu oy çokluğu ile kabul edilen ifadeler kullanılmıştır.

Bu bağlamda bir STK yöneticisinin kamuya açık bir şekilde beyan ettiği düşüncesi yine farklı bir düşünce ile eleştirilmiştir. Aynı STK ve yöneticisinin “Andımız”a ilişkin ifade ettiği sözleri ve basın açıklamaları incelendiğinde, cumhuriyetin değerleri, kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, laik-seküler devlet anlayışı ve bağımsız mahkemelerce verilen kararlara karşı takındığı tutum ve kullanılan dilde bol miktarda rahatsız edici ifadelere rastlamak mümkündür. Bu bağlamda program sunucusunun da bu kişinin sözlerine karşılık olarak düşüncelerini ifade ederken kullandığı dilin muhalif, çarpıcı veya rahatsız edici olması 6112 sayılı Kanun açısından ihlal sebebi değildir.

Sonuç olarak sunucunun ifade ettiği sözleri toplumun bir kısmı tarafından rahatsız edici olarak değerlendirilse bile düşünce özgürlüğü kapsamında değerlendirilmesi gerekirken; yukarıdaki sözleri nedeniyle toplumun genelinin inancına yönelik olarak nefret söylemi içerir bir dil kullanıldığı gerekçesi ve bu sebeple 6112 sayılı Kanun’un 8/1-b maddesinden cezalandırılması ağır bir karar olacaktır.”

görüşünde olduğum için çoğunluk kararına katılmıyorum.