İnceleme ve Değerlendirme : İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı’nın 01.02.2016 tarihli ve 102 sayılı yazısı ve eklerinin incelenmesi sonucunda;

Bahse konu yayına ilişkin Uzman Raporunda;

“CNN Türk logosu ile yayıncılık yapmakta olan hizmet sağlayıcı kuruluşun, Güne Merhaba isimli, ülke gündeminde yer alan hadiselerin haber formunda izleyiciye sunulmasını içeren bir yapımı haftaiçi hergün sabah saatlerinde ekrana getirdiği görülmüştür. Söz konusu programa ilişkin olarak yapılan inceleme sonrasında elde edilen bulgular ile bu bulgular kapsamında oluşan kanaat aşağıda sunulmuştur.

Güne Merhaba isimli sabah haber programında, gündemde yer alan olaylara ilişkin bir seçkinin kısa sürelerle ekrana getirildiği "Haber Masası" isimli bir kısımın yer aldığı izlenmiştir. Haber programının 19 Ocak 2016 tarihinde ekrana getirilen yayınının "Haber Masası" adlı kısmında, Cumhuriyet Halk Partisi'nin (CHP) 35'inci Olağan Kurultayı'nda, CHP Genel Başkanı Kemal KILIÇDAROĞLU'nun Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN ile ilgili sarfetmiş olduğu sözler ve bir takım nitelemeler ile ilgili olarak, Cumhurbaşkanı'nın manevi tazminat davası talebiyle yargıya başvurduğu hususunu izleyicilerine duyuran bir habere yer verdiği tespit edilmiştir. Klip 1'de de görülebileceği şekliyle haberin görsel, yazılı ve sözlü unsurlardan oluştuğu, haber metninin ise " Cumhurbaşkanı Tayyip ERDOĞAN için diktatör bozuntusu diyen CHP lideri Kemal KILIÇDAROĞLU hakkında savcılık soruşturması başlatıldı. Kılıçdaroğlu'na şu ana kadar sözlü bir yanıt vermeyen Erdoğan ise Ana Muhalefet liderine yüz bin liralık manevi tazminat davası açtı." biçiminde olduğu izlenmiştir. Haberin sunumunda ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN'ın ve CHP Genel Başkanı Kemal KILIÇDAROĞLU'nun görsellerine yer verildiği görülmüş, haberin 15 saniye süreyle izleyicilere sunulduğu tespit edilmiştir. Ayrıca haberin sunumunda ekran yazısı-haber KJ'si olarak " 'Diktatör' Yargıda" ifadesine yer verildiği izlenmiştir. Hizmet sağlayıcı kuruluşun, saat 06.32'de aynı haberi, Klip 2'de de görülebileceği gibi "CHP Lideri'ne Soruşturma" başlığı ile izleyicilerine duyurduğu görülmüştür. Söz konusu haberde kullanılan KJ ifadeleri nedeniyle RTÜK İletişim Merkezine izleyicilerin bildirimde bulunduğu, haberde kullanılan yazılı ifadeler nedeniyle rahatsız olduklarını beyan ettikleri görülmüştür.

Haber programları ve haber bültenleri medyanın haber verme ve kamuoyu oluşturma işlevlerini yerine getirmesini sağlayan ana programlardan biridir. Haberin verilmesinde ise haberin elde edilmesi, habere ilişkin varsa görsellerinin montajlanarak düzenlenmesi, haber metninin oluşturulması, habere ilişkin yazılı ifadeler ya da KJ'lerin hazırlanarak sunulması, bu yapımlara ilişkin genel bir prosedürü ifade etmektedir. Bu kapsamda bir haber yayını, en az sözlü olmak üzere sözlü, yazılı ve görsel unsurları içinde bulunduran bilgi verici bir yayın türüdür. Haberler diğer program türlerinden farklı olarak objektif ölçütlerle hazırlanan, sunulan ve "yorumsuz" nitelik taşıyan yapımlardır. Dolayısıyla bir haberin sunumunun, içeriğindeki unsurlara ilişkin algılamaların farklılığı saklı kalmak kaydıyla izleyicilerde benzer şekilde algı oluşturması beklenilmektedir. Bir haber metninin, habere ilişkin görseller ya da haberin sunumunda kullanılan yazılı ekran ifadelerinin ortalama tüm izleyicilerde benzer algıyı yaratması haberin sunumuna ilişkin üslubun doğru-anlaşılır olduğu çıkarımının yapılmasına olanak vermektedir. Haberin söz konusu unsurların birisinin veya tamamının farklı izleyicilerde habere ilişkin farklı algılama yaratması ise haberin görsel-işitsel ve yazılı sunum dilinin sorunlu olduğu çerçevesinde bir veri sağlamaktadır. Bu gerekçelerle 6112 sayılı Kanun'un haber yayınlarına ilişkin içeriği düzenleyen hükümlerine bakıldığında, izleyicide "gerçek" ile tam anlamıyla örtüşmeyen algılamanın önüne geçilebilmesi için, haberde müzik, ses efekti, görüntü efekti, canlandırma olduğu belirtilmeksizin canlandırmanın sunulmasının, eski görüntülerin arşiv ibaresi olmaksızın verilmesinin yasaklandığı görülmektedir. Bu unsurların haber sunumunda kullanılması haber dilinin objektifliğini kaybetmesi sorununu doğurabilmektedir. Bu kapsamda haberde kullanılan ve yayıncılıkta KJ olarak bilinen habere ilişkin bilgilendirici kısa metinlerin de yanıltıcı, yönlendirici, algı ve gerçekliği birbirinden ayırıcı özellik göstermesi söz konusudur. Ekrana getirilen KJ'lerde yer alan ifadeler, semboller, karakterler ve noktalama işaretlerinin özensiz-dikkatsiz kullanımı sunulmak istenen mesajın dışında anlamlar yaratması muhtemeldir.

Doğrusal bir iletişim sürecinde mesajın kaynağı ile mesajı çözümleyen hedefin sunulan/kodlanan mesaja benzer/örtüşen anlamlar yüklemesi gerekmektedir. Kodlanan mesajın/sunulan sembollerin hedef kitle tarafından kodlayıcının zihnindeki biçimde yada ona yakın bir imge oluşturması iletişimin sağlıkılı bir biçimde gerçekleşebildiğinin bir göstergesidir. Mesajı kodlayan kaynak unsurunun parsinomik davranması yani fazlalık sayılan unsurları mesajdan çıkarması ise hedef kitlenin durumuyla yakından ilgilidir. Mesajın oluşturulmasında hedef kitlenin gönderilen mesajı doğru bir biçimde algılamasını etkileyebilecek nitelikte olan her sembol ve mesaj unsurunun mesaj içinde yer alması ya da almaması hususu değerlendirilmelidir. Mesaj kurgusunda fazlalık olarak değrlendirilen unsurların çıkarılmasının mesajın algılanmasında değişikilk yaratıp yaratmadığı irdelenmelidir. Bu bağlamda hizmet sağlayıcı kuruluşun sunmuş olduğu haberde kullanmış olduğu KJ metninin izleyici kitlede aynı algıyı oluşturacak düzeyde yeterli mesaj ve sembol unsuru içermediği görülmektedir. " 'Diktatör' Yargıda" şeklinde tasarlanmış bir KJ metninin hemen tüm izler kitlede aynı algıyı yaratabilmesi için " 'Diktatör' Yakıştırması/Nitelemesi/İfadesi Yargıda" şeklinde bir tasarım içermesi gerekmektedir. Çünkü söz konusu söylem bir yandan bir niteleme/sıfat iken diğer yandan CHP Genel Başkanının Cumhurbaşkanına yönelttiği nitelemenin sözlü ifadesidir. Bir başka deyişle haberin metninden "Cumhurbaşkanı kendisine yöneltilen diktatör nitelemesini yargıya taşıdı." anlamı çıkabilceği gibi "Diktatör Cumhurbaşkanı yargıya başvurdu." anlamı da çıkmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi haberin tüm unsurları bu tür çelişkili içerikten arındırılmış, mesaj tasarımı izleyicilerin tamamında benzer algıyı yaratabilecek düzey ve üslupta olması sağlanmalıdır. Örneğin aynı habere ilişkin kullanılan bir diğer KJ'de ( Klip 2) söz konusu anlam karmaşasına rastlanılmamaktadır. Bu bağlamda haberin sunumunda kullanılan dilin ve dile ait unsurların özenli/dikkatli olarak seçilmesi ve kullanılması gerekmektedir. Yayınlarda, hizmet sağlayıcının dili doğru, anlaşılır ve özenli kullanımı, dilin kültürel bir unsur olması ve bunun korunmasını sağlamanın yanı sıra mesajın doğru aktarılmasının ve hedef kitlenin aktarılan mesajı doğru bir biçimde anlamasını sağlamak için bir gereklilik olarak da ele almak mümkündür.

Sonuç olarak, CNN Türk logosuyla hizmet sağlamakta olan kuruluşun bahsi geçen yayınında yukarıda izah edilen hususlar ışığında yayında kullanmış olduğu mesajın yeteri kadar sembol/mesaj unsuru içermediği, özensiz, dikkatsiz ve eksik bir mesaj tasarımının izleyiciye sunulduğu, bu durumun ise izleyicilerin habere ilişkin algılarında farklılık oluşturduğu değerlendirilmiştir. Bu kapsamda hizmet sağlayıcı mezkur kuruluşun, 6112 sayılı Kanun'un 8'inci maddesinin birinci fıkrasının (m) bendinde yer alan,"...dilin düzeysiz, ... kullanımına yer verilemez."şeklindeki hükmü ihlal ettiği kanaatine varılmıştır.

Şeklinde değerlendirmelere yer verilmiş olduğu

Söz konusu yayın ile 6112 sayılı Kanunun 8-1-(ı) maddesini ihlal ettiği kanaatinin Daire Başkanlığınca belirtildiği,

Konu hakkında karar alınmasını teminen yazının Üst Kurula havale edildiği anlaşılmaktadır.

Gerekçe:Konunun; İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı’nınyazısı, eki belgeler ve ilgili mevzuat kapsamında Üst Kurulumuzca değerlendirilmesi neticesinde;

Her ne kadar İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığının yazısında 6112 sayılı Kanun’un 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi hükmünün ihlal edildiği değerlendirilmiş olsa da; söz konusu programın genelinde yapılan yayının ve yorumların medyanın haber verme işlevi ve kamuoyunun haber alma hakkı bağlamında haber değeri ve niteliği taşıdığı, olayın haberleştirilmesinde kuruluş tarafından başvurulan yolun ve kullanılan ifadelerin ifade özgürlüğü kapsamı gereği olarak, ifadelerin aktarımında da korunduğu, ihlal teşkil ettiği iddia edilen kelimenin tırnak işareti içine alınarak üçüncü bir kişiye atfen yazıldığı anlaşılmakla mezkur yayınının, 6112 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun'un 8/1 (ı) bendinde belirlenen “Tarafsızlık, gerçeklik ve doğruluk ilkelerini esas almak ve toplumda özgürce kanaat oluşumuna engel olmamak zorundadır; soruşturulması basın meslek ilkeleri çerçevesinde mümkün olan haberler, soruşturulmaksızın veya doğruluğundan emin olunmaksızın yayınlanamaz;” ilkesine aykırı bir husus oluşturmadığı kanaatine varılmıştır.